Bilgisayar Okuryazarlığı ve Bilişimin Yaygınlaştırılmasının Trajikomik Anekdotlarla Analizi Bölüm 2

Bilgisayar Okuryazarlığı ve Bilişimi Yaygınlaştırma Sürecinin Yaşanmış Trajikomik Anekdotlarla Analizi: Dijital Yerliler (Native) ve Göçmenler Yanında Dijital Naivler ve Kışuykucular (Hibernatörler)

(Parça 2)

Tunç D. Medeni, Demet Soylu, Tolga Medeni

Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi (AYBÜ)


Sağlayıcılar


Bu kullanıcı grubunda da meslektaş hocalar, idareciler ve diğer çalışanlar/çalışma arkadaşları yer almaktadır. Bunlar için de bilgisayar okuryazarlığı (eğitimi) ihtiyacı site gündeminde önemini korumaktadır.


“Bir okula 2 haftadır sınıfın birine internetin gelmediği sebebiyle çağrıldım. Gittiğimde ne göreyim: bilgisayar bir switch'e bağlı, switch'in de güç kablosu duvardaki prizden çıkmış, elektrik almıyor yani. Fişi taktım internet geldi. Bu da aramızda kaldı. ” (BBNET Üyesi 5, 26 Ekim 2017)


“Bir keresinde Milli Eğitim Müdürü çağırdı ve şöyle dedi: ‘Hocam köy okulumuzda bilgisayar çalışmıyor onu halleder misiniz.’ Ben de ‘tabii ki müdür bey bakarım.’ dedim ve köy öğretmenini aradım, hocam sıkıntı nedir dedim. Dedi ‘hiç çalışmıyor’. ‘Tamam’ dedim. Ben de poweri yanmıştır ya da kablo sıkıntılıdır diye yanıma malzeme aldım ve 20 km uzaklıktaki köye gittim. Bilgisayarı gösterdiler, fişini taktım çalıştı. (Kesinlikle abartı yok). Bu nasıl işgüzarlıktır; bir kontrol et, bir bak; bu suyla çalışmıyor. Tabii suç benim, sormadım ki fişi takılı mı diye; neyse artık. Öğretmen bana ‘nasıl yaptınız’ deyince, dedim ‘Vallahi söylemem, ekmek param bu’ dedim. Kızgınlık, gülme arası bir duyguyla tekrar kuruma döndüm.” (BBNET Üyesi 6 4 Aralık 2017)


Yukarıdaki örneklerde görüldüğü gibi, temel bilgi noksanlığı ile ilgili süre ve mesafe açısından ortaya çıkan kaynak israfı ve atıl kalan kapasite oldukça çarpıcıdır. Aşağıdaki örnekler de iş yerindeki rol, seviye ya da kademeler fark etmeksizin benzer durumların düzenli olarak yaşanmakta olduğunu ortaya koymaktadır. Yetişkinliklerin teknolojiyi doğru kullanımlarına yönelik çeşitli sorunlar yaşaması, eleştirel okuryazarlık ve bilişsel becerilerinin daha düşük düzeyde olması ile ilişkilendirilebilir. Bu durum ayrıca dijital göçmenlerin yaşadıkları sorunlarla örtüşmektedir. Teknolojiyi daha sonradan kullanmaya başlayan kuşak olan dijital göçmenler, teknoloji kullanımında kendilerini rahat hissetmemektedir. Bu durum literatürdeki diğer çalışmaların bulguları ile benzerlik göstermektedir.


“Atandığımın ilk haftalarıydı; okuluma gittim, dersimin boş olduğu bir zaman nöbetçi öğrenci geldi, hocam müdür sizi çağırıyor dedi, ben de gittim, müdür dedi ki hocam bilgisayar çalışmıyor, kasanın tuşuna basıyorum açılmıyor: sorun büyüktü, ben de dedim, hocam bilgisayarın fişini prize taktınız mı? Hiç bakmadım dedi. Ben prize baktım, şok oldum; uzatmalı prizin fişi dışarıda. Müdür masasında prize bakınca kıpkırmızı oldu.” (BNET Üyesi 7, 7 Aralık 2016).


“Müdür yazıcıdan çıktı alamamış beni çağırdı. Yazıcı ekranındaki yazı her şeyi açıklıyordu ‘NO PAPER’.“ (BBNET Üyesi 8, 6 Aralık 2016)


“Bir zamanlar ilçe kaymakamımızın laptopu açılmaz olur, acil koduyla çalıştığım okula resmi araç gönderilir, makam şoförü beni alıp hızla kaymakamlığa götürür, laptop alelacele elime tutuşturulur, " Mesut Hocam bir an önce hallet şunu içinde önemli dosyalar var onları kurtarmamız lazım" denir. Laptopu aldığımda SD kart yuvasında kartın takılı kaldığını fark ettim, haliyle uyarı ekranı geçmiyor bir türlü. Çıkartmak 5 saniye, ama adam kendini kötü hissetmesin diye biraz vakit geçirdim oyalandım, sonra da teslim ettim bilgisayarı, teşekkür ve minnet duyguları eşliğinde okuluma geri döndüm. Fakat dönüşüm dolmuşla olmayaydı iyiydi... (BBNET Üyesi 9, 24 Ekim 2016)

“Müfettiş: Hocam USB’deki tüm dosyalar kayboldu, soruşturma tutanakları var kurtarabilir misiniz ?

Bilişim öğretmeni: USB belleği alayım bir bakayım hocam.

Müfettiş: Yalnız benim yanımda bak.

Bilişim öğretmeni: Hocam bu odada bilgisayar yok, gelin bizim odada bakalım.

Müfettiş: Ben gelemem.

Bilişim öğretmeni: Masaüstü bilgisayar da buraya gelemez.

Müfettiş: Al peki ama dosyaları kurtarınca içindeki verileri bir yere kopyalama ve okuma.

Bilişim öğretmeni: Hocam para verseniz üstüne okumam zaten merak etmeyin. ...” (BBNET Üyesi 10, 24 Ekim 2016)

Aşağıda yer alan örnekler de, yukarıdakilere ek olarak söz konusu eğitim ihtiyacını somut bir nitelikte vurgulamaktadırlar:


“Hocam siz bilgisayarcısınız bilirsiniz. Bizim Dijiturk’te sorun var, film izleyemiyoruz.

Hocam bilmiyorum. Bir Dijiturk Bayisine sorun isterseniz.

Bayi nerede hocam bilirsiniz siz bilgisayar öğretmenisiniz.....

Bunu diyen öğretmen 2 gün önce artık herkesin bilgisayar bildiğini iddia edip, bilgisayar derslerinin gereksiz olduğunu savunuyordu.” (BBNET Üyesi 11, 7 Ocak 2015)

“Müdür yardımcısı: Hocam çok amaçlı salondaki bilgisayar yok.

Ben: Olur mu hocam, daha dün toplantıda kullandık.

Müdür yardımcısı: Hocam öğretmen arkadaş yanımda, orada ‘bilgisayar yok’ diyor ısrarla.

15 dakika sonra ben bakıyorum; kasa, klavye, mouse ve projeksiyon cihazı hazır.

Öğretmen: Hocam ben ekran olmayınca çaldılar sandım....

Ben: Hocam bilişim dersi herkese lazım....” (BBNET Üyesi 12, 25 Ekim 2016)

“Bizim okula görevlendirme ile gelen bir öğretmen fotokopi çekecek, benim şifremi kabul etmiyor deyip yanıma geldi; gidip şifresini girdim, hiç bir sorun yok; neyse odama gittim oturdum yine geldi hocam bu yine olmuyor, çalıştığım okulda hiç böyle sorunlar olmuyordu diyor bir de, tövbe tövbe dedim (her zamanki gibi içimden), kalktım baktım, kağıt bitmiş. Öğretmenlere fotokopi ve temel bilgisayar dersi kesinlikle verilmeli. Fiş takılı olmazsa çalışmayacağı gibi. Kağıt biterse nereden ekleyeceği v.b...” (BBNET Üyesi 13,, 6 Aralık 2016)


Bilgi ve iletişim teknolojileri yaşam boyu öğrenme sürecinde önemi giderek artan kritik bir faktör olmasına karşın, toplumun tüm kesimi bilişim teknolojilerinin sunduğu olanaklardan aynı yetkinlik ve yeterlilik düzeyinde yararlanamamaktadır. Oysa ki, bilgi teknolojileri problemlerinin çözülmesi, sorunların tespit edilmesi, bilgi kaynaklarına erişilmesi içi eleştirel okuryazarlık ve dijital okuryazarlık becerilerinin kazanılması önemlidir. Yukarıdaki örneklerde, yetişkinlerin yaşamakta olduğu sorunlar analiz edildiğinde, dijital okuryazarlık becerisine sahip olmayan ya da dijital okuryazarlık düzeyi daha düşük olan yetişkinlerin toplumun parçası olma konusunda zorlandığı görülmektedir. Bu yüzden de, sadece genç nüfusa değil aynı zaman da ileri yaştaki ve orta yaştaki bireylere de dijital okuryazarlık becerisinin kazandırılması önemlidir (BBNET Üyesi 14 ,2015).


Ortak yazarların kendi deneyimleri de burada aktarılan anekdotları destekler niteliktedir. Gerçekten eğitim ve yönetim amaçlı faaliyet gösteren işyerlerindeki sürekli değişen teknolojik altyapı ve ilgili iş süreçleri, kullanıcılar için zorlayıcı olabilmektedir. Bu zorlamalar, işin niteliğine dayalı stres ve kişisel özelliklerin de etkisi ile kimi zaman fişin takılı olmaması ya da kâğıdın bitmesi gibi basit unsurların dahi gözden kaçmasına ve normalde yapılmayacak ve yapanları utandıran ya da mahcup duruma düşüren hataların gerçekleşmesine sebebiyet verebilmektedir. Bu gibi durumların çözümlenebilmesi için temel bilgi okuryazarlığı eğitimleri yanında işyerinde stres ve çatışma yönetimi gibi eğitimlerin de verilmesinin faydalı olacağı düşünülmektedir.

Diğer bir deyişle, konunun sadece eğitim eksikliği ile açıklanabileceğinden daha karmaşık bir niteliğe sahip olduğu göz önünde bulundurulmalıdır. En eğitimli ve birikimli kişiler bile kullanıcı olarak hata yapabilmekte olup, bunun sebebinin eğitimsizlikten değil de kullanıma sunulan teknik sistemlere ait tasarım ve ara yüz sorunları ile ilgili olduğu düşünülmektedir. Örneğin, turizm ve bankacılık alanında hayatı kolaylaştırıcı olmaları beklenen kimi mobil uygulamaların aksine (bazen mobil mobbinge dahi varan seviyelerde) bir sonuca yol açtıkları artan bir şekilde ortak yazarlarca deneyimlenmekte ya da gözlemlenmektedir. İstedikleri hizmeti alabilmek için kullanıcılar önce kendilerine göre doğru bilgileri girmelerine rağmen sonrasında bu parametreler sistemin bazı uyguladığı unsurlardan dolayı (indirim önerisi ya da aşamalı onay sistemindeki çeşitli adımlar ya da sistemin istendiği gibi çalışmamasından dolayı ortaya çıkan arıza durumları gibi) değişebilmektedir. Ancak bu gibi durumlarda kullanıcılara herhangi bir uyarı gelmediği ve sonrasındaki aşamalarda da herhangi bir teyit ya da onay olmadığı için, ilgili parametrelerin kullanıcılar tarafından ilk girdikleri hallerinde oldukları zannedilirken aslında olmadıkları, ancak işlem onaylanıp tamamlandıktan ve iş işten geçtikten sonra ortaya çıkmaktadır. Buna dayalı olarak örneğin uçuş bileti alımlarında istenen gün yerine indirim sunulan güne bilet alımı ya da dönüş gidiş uçuşunun dönüş uçuşundan sonraki bir zamana alınması gibi durumlarla karşılaşılabilmektedir.